-
1 кабагы
1. бровь, брови2. водка -
2 күз кабагы
ве́ко -
3 кынтар кабагы
бот. ты́ква-горля́нка -
4 сул күз кабагы тарту
этногр. ( по суеверным приметам) быть беде́ -
5 тамга кабагы
=тамга капкасы ист. тамо́жня, тамо́женный пост -
6 күз кабагы
веко -
7 кабак
кабак I1. веко; веко с надбровной дугой;эрди кабагынан сына погов. богатыря узнавай по его глазницам (они придают ему грозный вид);кабагы чуңкур или кабагы бийик или жар кабак или көр кабак или кабагы карыш с глубокими глазницами (в эпосе - признак грозного богатыря);жылма кабак веко монгольского типа без резкого уступа от надбровной дуги (глаза сидят неглубоко);күйкө кабак с веками пустельги (о человеке: веки обычные, брови не нависают и не придают грозного вида);кабак алдынан кылмыштуу карады он исподлобья виновато смотрел;2. рытвина, впадина (примерно в рост человека);жашынарга кабак жок нет впадины, где бы спрятаться;кабылан Манас баланы кабак жерге багалы фольк. будем (тайно) воспитывать леопарда Манаса-паренька в укромном месте (букв. во впадине);кабак ач- стать довольным, весёлым, радостным;кабагы ачылды он повеселел, стал довольным, радостным;тамагынан бир өпсө, ачылат боз баланын кабагы фольк. если паренёк разок поцелует в шею, он обрадуется;кара бээни алыңыз, кабагыңызды ачыңыз фольк. получите вороную кобылицу в порадуйте себя;кызым бир бала төрөгүчө, калыңын төлөп, кабагымды ачканың жок ведь до тех пор, пока дочь моя не родила, ты не порадовал меня уплатой калыма;кабак ачар1) шутл. глаз радует (большое блюдо с кушаньем, соотв. русскому "большому куску рот радуется");2) калым;"калың" деген эски салтты "кабак ачар" деп тергей коюшат вместо прежнего "калың" (калым) теперь иносказательно говорят "кабак ачар";"кабак ачарга" уялбастан уй айдап келгениңер кандай? как же вы, не стыдясь, в качестве калыма пригнали корову?кабагы жарык или кабагы ачык он весел, он в хорошем настроении;кабагы жабык хмурый, угрюмый;кабак бүркө- или кабак түй- морщить брови, делать сердитое лицо, хмуриться, насупиться;кабагы түшүңкү у него настроение неважное; он немного пал духом;кабагы жаман эмес настроение у него неплохое;кабак-кашы жаман у неё настроение плохое;кабагынан кар жаап калыптыр он в мрачном настроении;кабактан кар жаадыр- смотреть угрюмо, мрачно;кабагым-кашым дебейт см. каш I;кабагы салынып см. салын-;кабагы салыңкы см. салыңкы;кабак салындыр- см. салындыр-.кабак IIтыква, тыквянка, горлянка;аш кабак тыква;суу кабак тыквянка для воды. -
8 кабак
I сущ.ты́ква || ты́квенныйсап-сары эре кабаклар — кру́пные жёлтые ты́квы
кабак орлыгы (төше) — ты́квенное се́мя, ты́квенные се́мечки
кабак боткасы — ты́квенная ка́ша, ты́квенная
••кабак баш — прост. пустоголо́вый, глу́пый; лопу́х, тупи́ца (букв. ты́квенная голова́)
II сущ.кабак бәлеше — мя́мля
ве́ки (ед. ве́ко)күз кабагы — ве́ко
күз кабаклары йомылган — ве́ки закры́ты
III сущ.; уст.күз кабагы тарту — подёргивание ве́ка
каба́к, кабачо́к; пите́йное заведе́ние, шино́к || каба́цкийкабак тоту — содержа́ть каба́к
••кабак тастымалы — пья́ница, го́рький пья́ница, пропо́йца
-
9 күз
сущ.1) глаз, о́ко уст. и поэт.матур зәңгәр күзләр — краси́вые голубы́е глаза́
кылый күз — раско́сые глаза́
күзләр яшьләнү — появле́ние слёз на глаза́х
күз авырулары — глазны́е боле́зни
күз даруы — глазны́е ка́пли
күз клиникасы — глазна́я кли́ника
күз - күңелнең көзгесе — (погов.) глаза́ - зе́ркало души́
күз күрә дә, буй җитми — (посл.) ви́дит о́ко, да зуб неймёт
ышанма күзеңә, ышан сүземә — (погов.) не верь (свои́м) глаза́м, верь (мои́м) слова́м
күзләр матурны, иреннәр татлыны ярата — (посл.) глаза́ лю́бят краси́вое, уста́ - сла́дкое
2) зре́ние, глаз || зри́тельныйүткен күз — о́стрый (намётанный) глаз
тәҗрибәле күз — о́пытный глаз
күз күреме — по́ле зре́ния, кругозо́р
күздән югалу — исче́знуть из по́ля зре́ния
күз алдану — обма́н зре́ния, опти́ческий обма́н
күз хәтере — зри́тельная па́мять
3) взгляд, взоркүз йөртеп чыгу — обвести́ взгля́дом, оки́нуть взо́ром
күзләр белән озатып калу — провожа́ть взгля́дом
күзләрне еракка төбәү — устреми́ть взо́ры вдаль
4) перен.; разг. глаз (надзор, просмотр)балаларга ана күзе кирәк — де́тям ну́жен матери́нский глаз
монда җаваплы кеше күзе җитми — здесь не хвата́ет глаз отве́тственного лица́
һәр җирдә аның үз күзе — везде́ у него́ свой глаз
5) ушко́ ( иголки)йозак күзе — ушко́ замка́
6) дыра́, отве́рстие, проу́шинабалта күзе — проу́шина топора́
7) глазо́к ( двери)8) разг. звено́, глазо́к (окна, рамы)9) пе́тля́ ( на вязальных изделиях)күз төшерү — спусти́ть пе́тлю
10) яче́йка, ячея́җәтмә күзенә эләккән балык — ры́ба, застря́вшая в яче́йках се́ти
кәрәз күзе — со́товая ячея́
11) бот. глазо́к (у картофеля, деревьев, растений)12) перен. я́мка ( в каше для масла)13) ме́лкая полынья́ ( на поверхности льда)14) в притяж. ф. обозначает место, подвергающееся сильному воздействию солнца, ветра и т. п., или середину, центр чего-л.җил күзенә утыру — сесть в са́мое ве́треное ме́сто
күлләвекнең күзенә басу — наступи́ть в са́мую середи́ну лу́жи
15) по́ры (у сыра, хлеба); см. тж. күзәнәк 5)17) в знач. нареч.; в исх. п.; разг. күзеннән до краёв, до́верху ( о жидкости в сосуде); см. тж. мөлдерәмә18) в знач. нареч.; в направит. п.; разг. күзгә на вид, со стороны́күзгә бик таза — на вид о́чень здоро́вый
халык күзендә — в глаза́х люде́й, пе́ред наро́дом
•- күз агу- күз агы
- күз алмасы
- күз бәйләш
- күз врачы
- күз кабагы
- күз карасы
- күз карашы
- күз койрыгы
- күз күрмәү
- күз күрмәс булу
- күз кысу
- күз мускулы
- күз нуры
- күз талдыру
- күз талу
- күз тәбә
- күз томалану
- күз төбе
- күз үләне
- күз уты
- күз чокыры
- күз чыгару
- күз ясмыгы
- күз ялтыравыгы
- күз яше
- күз яше юлы
- күз яшь бизләре
- күзгә ак төшү
- күзгә күренми торган
- күзгә күренмәслек
- күзе китү
- күзеннән итү
- күзләр йомылу••күз агы белән карау — посмотре́ть зло́бно, вражде́бно
күз агы кебек саклау — бере́чь как зени́цу о́ка
күз алакаю — см. күз алару 1)
күз аларту — прост. стро́ить гла́зки (кому-л.)
күз алды (аллары) караңгылану (томалану, чуарлану) — помути́ться в глаза́х (от волнения, бессилия и т. п.)
күз алдына килү (килеп басу) — ожива́ть (ожи́ть, встава́ть/встать) пе́ред глаза́ми; предста́ть пе́ред глаза́ми
күз алдына китерү (китереп бастыру) — предста́вить, вообрази́ть
күз алдында чуалу — верте́ться на глаза́х (пе́ред глаза́ми); лезть в (на) глаза́
күз алдыннан уздыру (кичерү) — предста́вить мы́сленно
күз алдыннан узу (кичү) — промелькну́ть пе́ред глаза́ми
күз алмашу (алышу) — обменя́ться взгля́дами
күз артында — за глаза́, загла́зно
күзе астында — под (чьим-л.) наблюде́нием (контро́лем); в прису́тствии (кого-л.)
күз атып йөрү — быть влюблённым (в кого-л.)
күз ачарлык түгел — см. күз ачкысыз
күз ачып күз йомганчы — не успе́ть гла́зом моргну́ть; в мгнове́ние о́ка; вмиг
күз(ләр) әлҗе-мөлҗе килү — в глаза́х потемне́ло (помути́лось), в глаза́х ряби́т
күз әшнәлеге (танышлыгы) — случа́йное знако́мство, ша́почное знако́мство
күз бәйләнү — смерка́ться, темне́ть
күз бәйләү — см. күз буу
күз(ләр) белән ашау — есть (поеда́ть, пожира́ть) глаза́ми
күз белән сөзү — впе́риться
күз(не) бетерү (бетәштерү) — ослабля́ть/осла́бить зре́ние, по́ртить, испо́ртить зре́ние
күз буяу — втира́ть/втере́ть очки́; пуска́ть/пусти́ть пыль в глаза́; зама́зать глаза́ (кому-л.) прост.
күз буяучылык — очковтира́тельство
күз дә йоммау — и глаз не сомкну́ть
күз дә йоммыйча — и гла́зом не моргну́в
күз дә каш урынына күрү — леле́ять, оберега́ть
күз(ләр) дүрт булу — широко́ раскры́ть глаза́, вы́таращить, вы́лупить глаза́ (от удивления, изумления или страха)
күз җиткән кадәр — наско́лько хвата́ет глаз; куда́ достига́ет взгляд
күз җитмәгән — далёкий, незнако́мый, неизве́стный (о землях, крае, стране)
күз җитмәслек — необозри́мый, неогля́дный
күз иләге аша үткәрү — прочита́ть внима́тельно, крити́чески (книгу, рукопись, статью и т. п.)
күз (дә) иярмәү — де́лать (что-л.) ло́вко, прово́рно (букв. гла́зом не уследи́ть; глаза́ не поспева́ют за чем-л.); спо́риться в рука́х (у кого-л.), скор на́ руку
күз иярмәс(лек) тизлек белән — молниено́сно, мгнове́нно; с молниено́сной быстрото́й
күз йомдыру — обмишу́лить
күз йомып алу — вздремну́ть, прикорну́ть
күз йомып йөрү (тору) — смотре́ть сквозь па́льцы (до поры до времени)
күз йомып калу — проморга́ть, прозева́ть
күз йомып та табу — находи́ть (найти́) с закры́тыми глаза́ми (т. е. хорошо знать местонахождение кого, чего-л.)
күз йөгертү (йөгертеп чыгу) — просмотре́ть бе́гло (пове́рхностно), пробежа́ть глаза́ми
күз (кабагы) тарту — подёргивание ве́ка (по суеверию: к радости или к неприятности)
күз камашу — см. күз чагылу
күз карасы кебек асрау — бере́чь, леле́ять, носи́ть на рука́х (кого-л.)
күз карасы кебек (күз карасыдай) саклау — бере́чь (храни́ть) как зени́цу о́ка; бере́чь пу́ще гла́за (кого-л., что-л.); леле́ять, пе́стовать (кого-л.)
күз карашка — на вид, вне́шне
күз качыру — скрыва́ться, не пока́зываться
күз күргән якка — куда́ глаза́ глядя́т; на все четы́ре сто́роны
күз күреме җирдә, күз күремендә — ско́лько досту́пно гла́зу
күз күреме җиткән кадәр — в преде́лах обозрева́емости (досяга́емости)
күз күреме җитмәслек — необозри́мый, необъя́тный
күз күрер (әле) — ви́дно бу́дет, посмо́трим
күз күрмәгән — незнако́мый, неизве́стный
күз күрмәгән, колак ишетмәгән — неви́данный, неслы́ханный (доселе)
күз күрмәс, колак ишетмәслек (җир) — далёкий, да́льний ( край)
күз кысышу — переми́гиваться, подмигну́ть друг дру́гу
күз(ләр) мәңгегә йомылу — засну́ть (усну́ть) ве́чным (моги́льным, после́дним) сном
күз нуры түгү — о напряжённой работе, связанной со зрением
күз очы белән, күз очтан — см. күз кырые белән генә
күз салгалау — посма́тривать, погля́дывать
күз сирпү (сирпеп алу) — метну́ть взгляд (из-под брове́й); бро́сить бы́стрый взгляд
күз суын түгү — см. күз яше түгү
күз(ләр) сүнү — поту́хнуть, потускне́ть, поблёкнуть ( о глазах)
күз терәге — опо́ра, наде́жда (чья-л.) (единственный человек, на которого вся надежда)
күз терәп — с наде́ждой
күз тимәсен (тия күрмәсен) — как бы не сгла́зить
күз томалау — надева́ть шо́ры на глаза́; отводи́ть глаз
күз төшерү — броса́ть (бро́сить, кида́ть/ки́нуть) взгляд (на кого, что-л.)
күз тышта калу — (букв. оста́вить глаза́ на у́лице) не ви́деть помеще́ние пока́ глаза́ не привы́кнут
күз уйнату — стро́ить гла́зки
күз уңында тоту — см. күздә тоту 1)
күз үлчәме (үлчәве) — глазоме́р
күз җиткән кадәр — наско́лько хвата́ет глаз; куда́ достига́ет взгляд; күз җитмәслек необозри́мый, неогля́дный
күз чамасы белән — на глазо́к, на глазоме́р
күз(ләр) чекерәю — см. күз акаю
күз(ләр) чуарлана — в глаза́х ряби́т
күз чыга язу — прогляде́ть (просмотре́ть) все глаза́
күз чыгу — осле́пнуть, лиши́ться глаз
күз яздырып — скры́тно; та́йно
күз яктысында — пока́ ви́дно, пока́ не стемне́ло; за́светло
күз яше (яшьләре) белән — в слеза́х (просить, умолять)
күз яше (яшьләре) төшәчәк (тотачак) — отолью́тся (чьи-л.) слёзы (слёзки) (кому-л.)
күз яше кою — утопа́ть в слеза́х
күз яшенә буылу (тыгылу, төелү) — глота́ть слёзы
күз яшьләренә ирек бирү — дать во́лю слеза́м, лить слёзы в три ручья́
күзгә алырлык — заслу́живающий внима́ния
күзгә бәрелү (ташлану) — броса́ться (кида́ться) в глаза́
күзгә бәреп (бәрелеп) тору — бить в глаза́, ре́зать глаза́ (глаз)
күзгә ике булып күренү — двои́ться в глаза́х
күзгә йокы кермәү — не сомкну́ть глаз
күзгә карап көлү — смея́ться в глаза́ (издеваться, оскорблять)
күзгә карап җан сату — врать как си́вый ме́рин
күзгә керерлек (керердәй) булып — при́стально (смотреть на кого-л.)
күзгә кереп бару (керергә тору, керәм дип тору) — лезть на глаза́ (привлекать к себе чьё-л. внимание)
күзгә керү — лезть в глаза́ ( стараться быть замеченным)
күзгә көл сибү — пуска́ть/пусти́ть (кому-л.) пыль в глаза́
күзгә көя булу — см. күз көеге булу
күзгә күзне куеп — с гла́зу на глаз
күзгә күренеп — (пря́мо) на глаза́х, заме́тным о́бразом
күзгә күренеп калу (китү) — показа́ться (появи́ться) в по́ле зре́ния; промелькну́ть
күзгә (дә) күренмәү — не пока́зываться на глаза́; не пока́зывать и но́са
күзгә терәү (сугу) — одура́чить, оста́вить в тру́дном положе́нии
күзгә төртелү (бәрелү, бәрелеп тору) — броса́ться в глаза́; коло́ть глаза́, мозо́лить глаза́
күзгә төтен җибәрү — пусти́ть в глаза́ пыль (дым)
күзгә төшкән чүп (ак) кебек — как бельмо́ на глазу́
күзгә эләрлек — досто́йный внима́ния
күзгә яшь тыгылу — слёзы подступи́ли к го́рлу
күздә тотылу — име́ться в виду́
күздә ут уйнау (кабыну, яну), күзләре ут уйнау — глаза́ разгоре́лись; глаза́ искря́тся
күздә чүп булып тору — мозо́лить глаза́ (кому-л.) прост.
күздән очкыннар чәчү — сверка́ть/сверкну́ть (мета́ть мо́лнии) глаза́ми (на кого-л.)
күздән пәрдә ачылган кебек булу — сло́вно (то́чно) пелена́ с глаз спа́ла
күздән югалту — потеря́ть из ви́ду
күздән югалу (юк булу) — уйти́ (вы́пасть, исче́знуть) из по́ля зре́ния
күзе атылып чыгарга тора — глаза́ на лоб вы́лезли, глаза́ вы́лезли из орби́т
күз(ләр)е дә йөз(ләр)е — на глаза́х; см. тж. күз алды
күзе очлы — ос́трый на глаз (глаза́)
күз(ләре)е тоз булу — ждать не дожда́ться, прогляде́ть (вы́смотреть) все глаза́
күзе туймас (кеше) — ненасы́тный, жа́дный, а́лчный (человек)
күзе тую — насы́титься (чем-л.); удовлетвори́ться
күзе чыккан — быва́лый, о́пытный (в каком-л. деле); вида́вший ви́ды
күзләре чыксын! — чтоб его́ глаза́ ло́пнули! чтоб ему́ бы́ло пу́сто!
күз(ләр)е әйтеп тора — по глаза́м ви́дно
күзе җете — хорошо́ ви́дит, зре́ние хоро́шее
күз(ләр)ем күрмәсен иде — глаза́ бы мои́ не ви́дели (не гляде́ли)
күзем (чәчрәп) чыксын! — пусть глаза́ мои́ ло́пнут!
күземнән югал — прост. с глаз доло́й
күземә күренмә(гез) — вон отсю́да, с глаз доло́й
күзен алу — отвести́ взгляд, пря́тать глаза́
күз(ләр)ен зур итеп ачу — де́лать больши́е (кру́глые) глаза́, смотре́ть больши́ми глаза́ми (на кого, что-л.)
күз(ләр)ен йомдыру — закры́ть глаза́ ( умирающему)
күз(ләр)ен мөлдерәтеп (тутырып) карау — смотре́ть сквозь слёзы (печа́льно)
күз(ләр)ен сөзеп карау — смотре́ть, посмотре́ть исподло́бья
күзен томалау — закры́ть глаза́ (кому-л.)
күзен чыгарганчы (әйтү) — сказа́ть пря́мо в глаза́; ре́зать пра́вду-ма́тку в глаза́
күзен чыгару — вы́колоть глаз, вы́бить глаз, ослепи́ть
күзеннән агыза да тора — глаза́ на мо́кром ме́сте; глаза́ не просыха́ют
күзеннән ут уйнату (чәчү) — пронзи́ть жгу́чим взгля́дом
күзенә басу — угада́ть то́чно
күз(ләр)енә йотылу (текәлү) — при́стально смотре́ть в глаза́ (кому-л.); впе́риться глаза́ми
күзенә каратып тоту — приворожи́ть
күзенә керергә тырышу — добива́ться расположе́ния (кого-л.); стреми́ться понра́виться (кому-л.); лезть на глаза́ (кому-л.)
күзең чыкканмы (әллә)! — прост. осле́п, что ли!
күзләр мәңгегә (мәңгелеккә) йомылу — засну́ть (усну́ть) ве́чным (моги́льным, после́дним) сном
күз(не) алмау — не своди́ть (спуска́ть) глаз
күз(ләр)не ачык тоту, күзне ачып йөрү — быть осторо́жным (осмотри́тельным), внима́тельным; гляде́ть в о́ба
күз(ләр)не гарешкә терәп — упова́я на бо́га
күзне йомып — с закры́тыми глаза́ми; не размышля́я, недо́лго ду́мая
күз(не) йөртү (йөгертү) — оки́нуть взгля́дом, пробежа́ть глаза́ми
күз(ләр)не кан басу (кан алу) — налива́ться кро́вью ( о глазах); рассвирепе́ть
күз(ләр)не кая яшерергә белмәү — не знать, куда́ глаза́ дева́ть/деть
күзне күзгә текәп (төбәп, терәп) — впе́рившись глаза́ми друг в дру́га (разговаривать, стоять и т. п.)
күз(ләр)не чагырайту — вы́таращить глаза́
күз(ләр)не челәйтү (челәйтеп карау) — смотре́ть (наблюда́ть, глазе́ть прост.) вы́таращенными глаза́ми (вы́таращив глаза́)
күз(ләр)не челт-челт йому — хло́пать глаза́ми
күз(ләр)не шар итеп ачу — вы́таращить (вы́пучить) глаза́ (от удивления, изумления или испуга)
- күз акаю- күз алару
- күз алды
- күз алдында
- күз алдыннан китмәү
- күз аллары караңгылану
- күз ату
- күз ачкысыз
- күз ачтырмау
- күз дә ачтырмау
- күз ачылу
- күз бетү
- күз бетәшү
- күз буу
- күз буучы
- күз йому
- күз калмау
- күз көеге
- күз көеге булу
- күз күгәрү
- күзләр күгәрү
- күз күргән
- күз кызу
- күз кырые белән генә
- күз кырые белән карау
- күз кырые белән генә карау
- күз чите белән карау
- күз койрыгы белән карау
- күз маңгайга менү
- күзләр маңгайга менү
- күз нурым
- күз өстендә каш кебек
- күз өстендәге каштай
- күз салу
- күз ташлау
- күз тию
- күз тидерү
- күз тигезү
- күз тону
- күзләр тону
- күз тоткан
- күз тотып йөргән
- күз төшү
- күзләр уйнау
- күз ут булу
- күзләр ут булу
- күз үлчәме белән
- күз үлчәве белән
- күз җитү
- күз чагылу
- күзләр чагылу
- күз шар булу
- күзләр шар булу
- күзләр шардай булу
- күзләр шарланып китү
- күз эленү
- күз явын алу
- күз явын алып тору
- күз явын алырлык
- күз яше түгү
- күзгә ак-кара күренмәү
- күзгә карап
- күзгә күренү
- күзгә ташлану
- күзгә төрткесез караңгы
- күзгә чалыну
- күздә тоту
- күздән калу
- күздән кичерү
- күздән уздыру
- күздән үткәрү
- күздән төшерү
- күздән төшү
- күздән утлар күренү
- күзгә утлар күренү
- күздән ычкындырмау
- күздән югалтмау
- күздән яздырмау
- күздән язу
- күзе ачылмаган
- күзе ачык
- күзе тону
- күзләре тону
- күзе яшьле
- күзләре яшьле
- күзен бәйләү
- күзләрен бәйләү
- күзен тозландырып
- күзләрен тозландырып
- күзне тозландыру
- күзенең агын әйләндереп карау
- күзең тишелеп чыккыры
- күзне камаштыру
- күзләрне камаштыру
- күзне кыздыру
- күзне кызыктыру
- күзләрне кыздыру
- күзләрне кызыктыру
- күзне текәү
- күзне төбәү
- күзне уйнату
- күзләрне уйнату
- күзне чагылдыру
- күзләрне чагылдыру
- күзне чагылдырырлык
- күзләрне чагылдырырлык
- күз тоту
- күзгә бәреп әйтү
- күзгә төртеп әйтү -
10 веко
-
11 авыраю
неперех.1) тяжеле́ть/отяжеле́ть, потяжеле́ть; станови́ться (стать, де́лать, сде́латься) бо́лее тяжёлым (о грузе, ноше, мокрой одежде и т. п.) прибавля́ть/приба́вить в ве́се; грузне́ть/огрузне́ть, огру́знуть прост. станови́ться гру́зным (о полнеющем человеке, отёкших руках и ногах, походке и т.п.) || отяжеле́ниекүз кабагы авырайды, йокы басты — ве́ки отяжеле́ли, ко сну потяну́ло
температура күтәрелгән саен баш авырая — чем вы́ше (поднима́ется) температу́ра, тем тяжеле́е голова́
күп ашап авыраю — отяжеле́ть от оби́льной еды́
күп йөрелде, аяк та авырайды — мно́го пришло́сь ходи́ть, и но́ги отяжеле́ли
2) утяжеля́ться/утяжели́ться; станови́ться/стать бо́лее тяжёлым (тяжелове́сным, громо́здким, масси́вным) (о металлических деталях, новых изделиях, конструкциях и т. п.) || утяжеле́ние3)а) утяжеля́ться, утяжели́ться, станови́ться/стать бо́лее тяжёлым (тя́гостным, тру́дным) (об обстановке, положении и т. п.) || утяжеле́ниеб) затрудня́ться/затрудни́ться, усложня́ться/ усложни́ться (о положении, ситуации, обстановке, задаче и т. п.) || затрудне́ние, усложне́ниев) уху́дшиться, станови́ться (стать) ху́же, (тяжеле́е, бо́лее тяжёлым) (о состоянии больного и т. п.); станови́ться (ста́ло) тяжело́ (пло́хо, ху́же) ( кому) безл. || ухудше́ниекарт авырайган, хәле бик начар — старику́ пло́хо, состоя́ние у него́ о́чень тяжёлое
4) станови́ться, стать тяжёлым (ду́шным, несве́жим, спёртым, уду́шливым) (о воздухе в помещении и т. п.)•- авыраеп тору -
12 кынтар
-
13 сул
прил.1) ле́выйсул кулы белән — ле́вой руко́й
сул ягына әйләнеп яту — поверну́ться на ле́вый бок
елганың сул кушылдыгы — ле́вый прито́к реки́
сул яктан — с ле́вой стороны́, сле́ва
бүлмәнең сул почмагы — ле́вый у́гол ко́мнаты
2) ле́вый, нелицево́й, изна́ночныйтукыманың сул ягы — изна́ночная сторона́ тка́ни
3) перен.а) ле́вый, радика́льныйсул партияләр — ле́вые па́ртии
сул карашлы кеше — челове́к с ле́выми взгля́дами
сул көчләр — ле́вые си́лы
сул тайпылыш — ле́вый укло́н
сул эсерлар — ле́вые эсе́ры
сул фразалар артына яшеренеп — скрыва́ясь за ле́выми фра́зами
б) в знач. сущ.сулларле́вые, радика́лы; леваки́4) первый компонент составных прилагательных, соответствующий по значению лево-сул экстремистик төркемнәр — левоэкстреми́стские группиро́вки
сул флангтагы — левофланго́вый
5) перен.; разг. ле́вый, побо́чный; незако́нныйсул рейс — ле́вый рейс
•- сул кулда
- сул күз кабагы тарту
- сул як
- сул якка
- сул якта••сул аягы белән торган — встал с ле́вой (не с той) ноги́
сул аягы нәрсә (ни) тели — чего́ ле́вая нога́ захо́чет (о капризном, сумасбродном человеке)
-
14 тамга
сущ.1)а) ме́тка, маркиро́вка, засе́чка, зару́бка, черта́ и т. П. ( как условный опознавательный знак)тамга кую (ясау) — наноси́ть ме́тку
маркировщик тамгасы — ме́тка маркиро́вщика
б) тамга́ ( знак лица рода племени)в) в ф. Второго компонента изафетного сочет. - стилизованный рисунок предмета употребляющегося в качестве личного знакасәнәк тамгасы — опознава́тельный знак в ви́де вил
көрәк тамгасы — знак в ви́де лопа́ты
2) клеймо́, тавро́-усло́вный знак (нанесённый на товар, на тело домашнего скота, в старину - и на тело раба или пленного арестанта и т. П.)тамга төшерү — наноси́ть клеймо́
3) перен. печа́ть, клеймо́; отпеча́ток (чего-л.)хурлык тамгасы — клеймо́ позо́ра
маңгаенда еллар тамгасы — на лбу печа́ть про́житых годо́в
4) мат. знак•- тамга җыю
- тамга кабагы
- тамга капкасы
- тамга малы
- тамга салу
- тамга сугу
- тамга чүкече
- тамга ясагы -
15 тамга капкасы
-
16 шешенке
прил.опу́хлый, припу́хлый, отёчный, опу́хший, отёкший; одутлова́тый, обрю́зглыйшешенке чырайлы кеше — челове́к с одутлова́тым лицо́м
шешенке күз кабагы — отёкшие ве́ки
шешенке яңак — опу́хшая щека́
-
17 ачык
ачык I1. открытый;эшик ачык дверь открыта;2. перен. ясный;күн ачык день ясный, погода ясная;ачык айт- или айкын-ачык айт- говорить прямо, говорить ясно, определённо;өз позициясын айкын-ачык баяндаган свою позицию он изложил ясно;3. (в сочет. со словами, обозначающими яркий цвет) светлый;ачык кызыл ярко-красный;ачык-көк ярко-синий;ачык ооз болтливый;ачык ооздук болтливость;көзү ачык киши прозорливец, ясновидец;ачык жигит чистосердечный, бесхитростный парень, рубаха-парень;кабагы ачык см. кабак I.ачык IIюжн.то же, что ачуу I;ачык от название травянистого растения.ачык- IIIпроголодаться;аш кадырын ачыккан билет погов. ценность пищи познаёт проголодавшийся;ар мүнөзү Жолойдун ачыккан көк жал бөрүдөй фольк. по нраву (богатырь) Джолой подобен голодному сивогривому волку. -
18 ачылыңкы
слегка приоткрытый;кабагы ачылыңкы он в приподнятом, весёлом настроении. -
19 басыңкы
слегка придавленный; прям., перен. подавленный;көңүлү басыңкы, кабагы бүркөө настроение у него подавленное, брови нахмурены;басыңкы үн менен тихим голосом (напр. говорить). -
20 бук
бук Iтоска, угнетённое состояние;бугун жазып алсын или бугун чыгарсын пусть он разгонит свою тоску;айтып бугумду чыгардым я высказал всё, что у меня накопилось (после долгого молчания);бук деп, өзүн айтып бүткнөдө, көңүлдөн бугу кеткенде фольк. когда всё высказал о себе, когда на сердце стало легче;анын бугу чыгып, кабагы ачыла түштү его печаль прошла, и он вдруг повеселел;бугум чыкпай калды у меня печаль не прошла;бук кылат (меня что-то) гнетёт;ичи бук на душе у него кошки скребут;ат семирип ык болсо, эр семирип бук болсо фольк. когда кони, разжирев, станут налитыми, когда богатыри, разжирев, станут томиться (бездействием).бук- IIпритаиться;бугуп жат- лежать притаившись;боз турумтай умтулса, боз чымчыктар букпайбы? фольк. если серый дербник (кобчик) ринется, разве серые птахи не притаятся?бугуп жаткан душман притаившийся враг.
См. также в других словарях:
Кыр кабагы — Полевые ворота, закрывающие вход в поселение татар мишарей. (Термины российского архитектурного наследия. Плужников В.И., 1995) … Архитектурный словарь
кабак — I. Сабаклары җиргә ятып үрмәләп үсә торган, шар сыман яки озынча зур җимешле яшелчә. КЫНТАР КАБАГЫ – Тышкы күренеше белән шешәгә охшаш, ашарга ярамый торган кабак (кабыгы савыт итеп кулланыла) ; рус. Горлянка. II. КАБАК – Күз алмасын алгы яктан… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
күз — 1. Күрү органы. Күрү сәләте 2. күч. Караш, мөнәсәбәт баю күзеннән карый 3. Кем. б. игътибары, күзәтеп торуы тур. халыкның күзе синдә 4. күч. Күзәтеп торучы, күзәтче 5. тарт форм. Кояш, җил тәэсиренә дучар булган урынны, җирне белдерә кояш күзенә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
